Als er in Europa één geloof in het verdomhoekje zit, is dat wel het katholicisme. De kerk als instituut wankelt vanwege seksueel-misbruikaffaires en er komt vooralsnog geen einde aan de onthullingen. Deze week nog klonk de roep om het aftreden van paus Franciscus, nota bene uit eigen kring. Omdat hij had geweten van en gezwegen over seksueel misbruik door priesters. Antoine Bodar (73) noemt dat ‘veel te rigoureus’. Wel moet de paus er lering uit trekken door zich niet langer alleen met ja-knikkers te omringen.
Wie nooit over de misbruikaffiares heeft gezwegen, is Bodar zelf. Zo nam hij zeven jaar geleden ‘mijns ondanks’ in een interview in de Volkskrant de taak op zich het boetekleed te dragen. ‘De kerk zit in een heel diepe crisis, we hebben ons gezicht verloren en zijn ons moreel gezag kwijt.’ En dat is nog steeds zo.
Mede als gevolg hiervan treft de secularisering in Europa de rooms-katholieke kerk in het hart, en hebben gelovigen de eucharistieviering de rug toegekeerd. Toch ligt in dat laatste de redding van de kerk, meent Bodar. Wil zij haar gezag heroveren, dan moet de kerk terug naar het sacrale van de eredienst.
In Afrika, Amerika en Azië groeien de kerken, het probleem van uw kerk ligt in Europa. Heeft de curie de hoop hier al opgegeven?
‘De paus heeft Europa niet afgeschreven, hij heeft het wel oud genoemd. In Noord-Europa is de secularisering het verst en is de kennis over de leer het geringst. Men weet niks meer. Mijn generatie, de babyboomers, heeft het losgelaten. Oost-Europese landen profileren zich nog steeds met hun christelijke achtergrond, dat zie je nu weer met de stromen vluchtelingen. Landen als Polen en Hongarije verzetten zich tegen het opnemen van vluchtelingen met een andere religieuze achtergrond. In Zuid-Europa is de cultuur volledig verweven met de katholieke kerk, bij een ramp zoals in Genua schaart iedereen, de regering incluis, zich rond het altaar.’
Valt het tij in West-Europa te keren?
‘We moeten onze geloofwaardigheid terugwinnen, aan zelfreiniging doen en helder maken dat je niet christelijk kunt zijn als je je niets aantrekt van de medemens. Tenslotte moeten mensen opnieuw tot het geloof worden verleid. Het gaat om het sacrale, het heilige: de katholieke kerken die nog redelijk zijn gevuld, zijn kerken waar de liturgie wordt gevierd en waar het niet over allerlei maatschappelijke rompslomp gaat. De godsbeleving moet centraal staan.’
U wilt gelovigen verleiden met wierook en andere katholieke rituelen?
‘Ja, de kerk is ook een theater, is sfeer. Daar horen wierook, kaarsen en een orgel bij. De rijkdom van onze eredienst is onovertroffen. Er is een rechtstreekse verbinding tussen de teloorgang van het katholieke geloof en de teloorgang van de liturgie.
‘We hebben in die roemruchte jaren zestig en zeventig het kind met het badwater weggegooid. Toen iedereen creatief bezig ging met beatmissen, heb ook ik de kerkgang terzijde gelaten. Het waren rampjaren: iedereen bleef thuis om het maar niet te hoeven meemaken. Het was een tweede beeldenstorm!’
Wat zegt het over West-Europa dat de kerk geen voet meer aan de grond krijgt?
‘Dat het decadent is geworden. Het feit alleen al dat wij in Nederland gezamenlijk de ziektekosten betalen voor het toenemend aantal mensen dat van geslacht wenst te veranderen – het aanbod schept de vraag: dat is een krankzinnig thema. Als je vindt dat je in het verkeerde lichaam zit, moet je niet naar een psycholoog, maar naar een psychiater.
‘Ik was afgelopen winter in Ethiopië. Daar hebben ze geen last van mensen die omgebouwd moeten worden. Vanuit christelijk perspectief gesproken moet je het doen met het lichaam dat je hebt gekregen, je laat je niet verminken omdat we als land toevallig zo rijk zijn dat het kan. Of je je vervolgens als man of als vrouw kleedt zal me een zorg zijn.’
U ziet Sodom en Gomorra voor u.
‘Neem de homoseksualiteit. Of de kerk daar strikt en ruim mee omgaat is een ander thema, maar dat je je tegenwoordig moet exhibitioneren op zo’n botenparade, waarin iedereen politiek correct is zolang je daar maar naartoe gaat, dat zijn ook uitingen van decadentie. En ik begrijp ook niet waarom dit land zo krankzinnig doet over ‘beste reizigers’, in plaats van ‘dames en heren’.’
Hoe verhoudt zich deze uithaal tot uw uitgangspunt van ‘naastenliefde en verleiding’?
‘Ik doe een oproep om terug te keren naar het gezonde verstand. Er bestaat meer dan selfie-isme, egocentrisme, narcisme. Het betekent dat christenen wat fierder mogen zijn. In Italië heb je wel fiere mensen, daar staat de publieke opinie open voor de kerk. In alle talkshows treden bischoppen, monseignori, op om uit te leggen wat de kerk bedoelt.’
Terwijl u hier de strijd aan moet binden met goddeloze atheïsten.
‘Het atheïsme heeft de publieke ruimte ingenomen en daarmee het geloof achter de voordeur geplaatst. In Nederland heeft het nogal agressieve trekken. Denk aan Jeroen Pauw, Paul Witteman die een afkeer van geloof had, en nu Margriet van der Linden, van wie ik ook niet de indruk heb dat zij nog veel met haar gereformeerde geloof heeft. Je moet sterk in je schoenen staan om daar als gelovige overeind te blijven, want je wordt daar inmiddels voor semi-krankzinnig gehouden.’
Ziet u dat atheïsme als gevaar? ‘De maakbare samenleving is niet gelukt, dat blijkt al uit het aantal zelfmoorden onder jongeren. Vroeger hoorde je ergens bij, was er geborgenheid in die traditie van het geloof. Als er één vorm van armoede is in deze tijd, dan is het die beperking tot het verstand: de wetenschap en het ‘wij zijn ons brein’-denken zitten op de troon, maar wat schiet ik ermee op als ik verdriet heb, verliefd of depressief ben?’
In uw kerk wordt door prelaten verschillend gedacht over de islamisering van Europa. Waar staat u?
‘De opkomst van de islam heeft in ieder geval het belijden van een godsdienst in Nederland weer op de kaart gezet. Het is zelfs zo dat het Journaal opent met het bericht dat de ramadan is begonnen. Ik heb nog nooit meegemaakt dat het Journaal opent met dat het Aswoensdag is.’
Uw vat op gelovigen is inmiddels veel geringer dan van een imam.
‘De islam is een eenvoudiger godsdienst. Je moet daar vijf keer per dag bidden, Allah hoog houden, de ramadan volgen en je over je broeders bekommeren. Raadselachtig is dan overigens dat als er zich ergens een ramp voltrekt, Saoedi-Arabië nooit geld geeft, terwijl de katholieke kerk zonder aanziens des persoons aan ontwikkelingssamenwerking doet.’
Vreest u voor Eurabië, met de islam als overheersende godsdienst?
‘Je kunt niet doen alsof de islam niet bij Europa hoort. Al in de achtste eeuw zaten er moslims in Zuid-Spanje. Wij danken Aristoteles aan de overlevering van de islam. Dus we zouden die cultuur meer als gelijkwaardig moeten beschouwen. Maar toen Merkel in 2016 al die vluchtelingen binnenliet en haar werd gevraagd: ‘Bent u niet bang dat die moslims ons omver zullen werpen’, sprak ze wijze woorden: Als de christenen nou weer eens wat meer naar de kerk zouden gaan, zal het zo’n vaart niet lopen.
‘Maar als de secularisering doorzet en als de kerken plaatsmaken voor moskeeën, krijg je een islamisering. Lees Onderwerping van Houellebecq, waarin dat wordt vertolkt. Als zo’n scenario zich voltrekt, ben ik blij als ik dood ben. Dat is het laffe gedeelte. De andere kant is: ik ben er nog, en dan ga ik voort op mijn manier. Met gevoel voor zelfrelativering en humor valt er nog veel te redden.’
Aquarius 