Manicheese priesters aan schrijftafels, voorzien van tekst in het Sogdisch. Manuscript uit Khocho, in het Tarimbekken.
Vanwege mijn blog https://aquariuspolitiek.wordpress.com/2017/04/27/interview-benjamin-jihad-vs-mcworld-barber-groene-mondialewereld-globalisering-globalisme/ hierbij een spiritueel geïnspireerde blog over het manicheïsme.
Het manicheïsme is een dualistische filosofische stroming uit de late oudheid, gesticht door Mani (216-276) in het oude Perzië.[1] Deze stroming had ooit grote aanhang, maar is nu uitgestorven.
# In het door Mani verkondigde religieuze stelsel, dat beïnvloed was door de joods-christelijke sekte van de elkesaieten, misschien ook door het mandaeïsme en andere richtingen,[1] werd een algehele tegenstelling geleerd tussen licht en duisternis, tussen goed en kwaad, tussen ziel en stof. In dit dualisme zag Mani zich als de door Jezus beloofde definitieve openbaarder. Mani vroeg van zijn aanhangers strenge ascese en vegetarisme. Via redelijk denken kon de ziel terugkeren naar het licht. Er was een uitgebreide mythologie, maar de vraag naar het kwaad werd niet beantwoord.
Ik vraag me persoonlijk af wat hier wordt bedoeld met ‘de vraag naar het kwaad werd niet beantwoord’. Als het gaat om wat in deze passage wordt omschreven als ‘een algehele tegenstelling geleerd tussen licht en duisternis, tussen goed en kwaad, tussen ziel en stof’, dan lijkt me het voor de hand te liggen dat de ‘vraag naar het kwaad’ beantwoord zal kunnen worden met de ‘negatie van het kwaad’, ofwel niet toegeven aan de innerlijke behoefte om ‘beledigingen met beledigingen te bestrijden’. ‘Oog om oog, tand om tand’, zoals het in het Oude Testament wordt genoemd. Indien deze primaire reactie vermeden kan worden en door iedereen toegepast, is het op slag een paradijs op aarde. Maar dualiteit is zo’n dominerend kenmerk op aarde dat de verleiding om oog in oog toe te passen, cultureel en pedagogisch bepaald is en niet snel zal worden verdreven in zowel agrarische als in grootstedelijke gebieden in de wereld. Maar de door Mani verkondigde religieuze stelsel was zijn tijd eeuwen vooruit, tot zelfs in de 21e eeuw.
Ik zou in een vorig leven best manicheïst kunnen zijn geweest!
Inhoud
1 Ontstaan van het manicheïsme
2 Leer 2.1 Ethiek
2.2 Hiërarchie
2.3 Canon van Mani
3 Verspreiding
4 Concurrent van het christendom
5 Bestrijding
6 Invloed
Ontstaan van het manicheïsme
De wereldreligie van Mani was een van de grootste religieuze stromingen naast het zoroastrisme en het christendom. Mani stelde dat Laozi, Boeddha, Zarathustra, Hermes Trismegistus, Plato en Jezus boodschappers van God waren en hijzelf de beloofde verlosser. Het manicheïsme pakte diverse elementen uit verschillende godsdiensten op en wordt daarom soms als een syncretistische godsdienst gezien. Zo kon het zich goed aanpassen aan zijn omgeving. Aan de oostelijke grens van het Romeinse Rijk namen christelijke elementen een grote plaats in terwijl in India deze vrijwel geheel verdwenen en daarvoor in de plaats andere, meer boeddhistische elementen opdoken.
Leer
Het manicheïsme is de eerste grote synthese van de wereldreligies geweest en het is waarschijnlijk daardoor dat het manicheïsme in korte tijd een wereldreligie is geworden van de Atlantische tot aan de Stille Oceaan. Naar gelang de regio waar het manicheïsme zich ontplooide, kon de plaats van Jezus ook worden ingenomen door Boeddha, Marcion, Zarathustra of anderen.
# In de manicheïstische levensbeschouwing staat een goddelijk rijk van het Licht tegenover het rijk van de Duisternis, er is dus sprake van een vorm van dualisme. Beide machten zijn in onderlinge strijd verwikkeld, waardoor delen van het Licht door de Duisternis zijn “gevangen” en in de wereld zijn ingesloten. Doel is om het Licht te bevrijden. Wanneer levende wezens worden gedood, zelfs wanneer fruit wordt geplukt, wordt het Licht verwond en de gevangenschap ervan in de wereld verlengd. Voortplanting draagt eveneens bij aan het lijden van de substantie van het Licht.
De vraag is of deze laatste zin de consequentie in zich draagt dat er niet meer zal kunnen/mogen worden voortgeplant, want dan houdt de samenleving en beschaving op te bestaan… Wat de tekst vermoedelijk bedoelt te zeggen is dat voortplanting gepaard dient te gaan met verantwoorde pedagogische opvoedingspatronen.
# De eschatologie van het manicheïsme bestaat uit een komend Laatste Oordeel, waarin Licht en Duisternis voor eeuwig van elkaar worden gescheiden.
In de huidige spirituele en postmoderne wereld is het inzicht doorgebroken dat Licht en Duisternis geen kwestie van scheiden is, maar een zaak om de (huidige) dualiteit te overwinnen, dus de Duisternis als een fase van evolutionaire ontwikkeling te beschouwen en dus te negeren. Alleen op die manier wint het Licht.
Ethiek
Bevrijding van [door?] het Licht betekent voor manicheïsten dat de gevangenschap ervan moet worden beëindigd. Een hoofdrol in die bevrijding spelen de Electi, de uitverkorenen. Zij vermijden alles wat schade kan toebrengen aan het gevangen Licht door een strenge ascese, het oefenen van seksuele onthouding en het vermijden van arbeid, zoals het snijden van groente en plukken van fruit. Voor de verzorging van de electi zijn de auditores, de toehoorders, verantwoordelijk. De electi hielden zich vooral bezig met verkondiging, pastorale zorg, astrologie, missionering en waarzeggerij. De verdeling in twee soorten gelovigen vormde de basis voor een strak hiërarchisch georganiseerde manicheïstische “kerk”.
Het manicheïsme kent onder meer het begrip van reïncarnatie, hoewel deze reïncarnatie soms uitsluitend voorbehouden lijkt aan de persoon van Jezus. In de meeste onderzoeken naar het manicheïsme wordt reïncarnatie echter ook beschouwd als een noodzaak om van toehoorder op te klimmen naar uitverkorene.
Het wonderlijke is dat hier staat dat ‘het manicheïsme kent onder meer het begrip van reïncarnatie’, maar dat tot aan een van de christelijke concilies het begrip reïncarnatie ook een algemeen erkend begrip in de RK-kerk was, getuige de boeken van pastor en theoloog Hans Stolp.
Hiërarchie
Uit de Codex Mani is bekend dat Mani zijn beweging strak organiseerde. Hijzelf stond aan het hoofd als Archegós, aanvoerder, met twaalf leraren. Verder kende het 70 bisschoppen, waarschijnlijk gebaseerd op de betreffende passage uit het Lucas-evangelie alsook 360 presbyters, priesters. De gehele manicheïstische hiërarchie bestond uit electi en nam besluiten op regelmatig gehouden synodes. De inspiratie voor deze straffe organisatie was waarschijnlijk afkomstig van Marcion.
Canon van Mani
De manicheïsten beschikten over eigen kloosters, waarin heilige geschriften werden geschreven en gekopieerd. Net als Marcion stelde ook Mani zijn canon samen, die een aantal boeken omvatte, welke echter slechts gedeeltelijk bewaard zijn gebleven:
1.Het Levende Evangelie
2.de Schat van het Leven
3.de Pragmata
4.het Boek van de Mysteriën
5.het Boek van de Giganten
6.de Brieven
7.Psalmen en Gebeden
8.Kephalaia, spreuken van Mani
Verspreiding
Aanvankelijk kende deze gemeenschap een grote bloei, tot ver buiten de grenzen van het Perzische rijk, mede door de inzet van de toenmalige heerser Sjapoer I. Na de dood van deze laatste gooide diens opvolger Bahram I het roer om. Op instigatie van de priesterkaste van de Perzische ‘magiërs’, die zich als vertegenwoordigers van de inheemse religie beschouwden, nam Bahram I Mani gevangen. Mani stierf uiteindelijk rond 276 de marteldood in de kerker. De aanhangers van Mani werden sindsdien vervolgd en de oorspronkelijke inheemse godsdienst werd opnieuw ingevoerd als staatsgodsdienst.
Omdat de vervolging door de Perzen tot aan het begin van de Arabische overheersing zou aanhouden, was het gevolg dat de manicheïsten uitweken naar andere streken. Op deze manier kwamen hun aanhangers in de 3e en 4e eeuw terecht in Egypte, in Syrië en in het Romeinse Rijk: in Noord-Afrika, Spanje, zelfs tot in Rome. In het westen stierf het manicheïsme in de 6e eeuw uit, maar restanten van hun denkbeelden bleven bewaard onder de Bogomielen. Aan het begin van de 8e eeuw ontstond in China een manicheïstische kerk en tussen 762 en 840 was het staatsgodsdienst in het Oeigoerenrijk, waar het pas definitief in de 13e eeuw zou verdwijnen.
Met de Oeigoeren komen we weer terug op actueel terrein!
Concurrent van het christendom
Het manicheïsme is niet ontstaan uit het christendom, maar wel in een vergelijkbare historische en geografische context. Het werd pas een concurrent van het christendom nadat het christendom staatsgodsdienst was geworden. In de 4e eeuw bood het manicheïsme de gegoede burgerij van Rome de mogelijkheid om de keizerlijke anti-heidendomwetgeving te omzeilen en de godsdienst van Mani als “christendom van een hogere orde” te omhelzen. Het argument daarvoor waren de twee rangordes van gelovigen, de electi en auditores. Waar de eersten ascese moesten oefenen, mochten de laatsten hun wereldlijke levensstijl handhaven.
Bestrijding
Tot in de Middeleeuwen werden dualistische ideeën vaak ongenuanceerd als manicheïsme afgedaan. Zo had rond 1150 de kerk de indruk dat de Katharen, of Albigenzen, manicheïstische ideeën predikten, hoewel rechtstreekse invloed op het dualisme van de katharen alleen werd uitgeoefend door de opvattingen van de Bogomielen.
Invloed
Augustinus van Hippo was negen jaar toehoorder bij het manicheïsme, aan de ascese deed hij niet mee omdat hij geen van de electi was. Uiteindelijk werd hij een van de fanatiekste bestrijders van het manicheïsme. Zijn protologie is in uiteenzetting met het manicheïstische materialisme ontstaan.
Waarschijnlijk heeft het manicheïsme en de door deze religie gepropageerde vijandigheid jegens al het lichamelijke invloed uitgeoefend op het ontstaan van het oosters monachisme.
Bronnen, noten en/of referenties
1.↑ Omhoog naar: a b Hoven van Genderen, Bram van den (2015). ‘Vervolging en inquisitie. Een omstreden middeleeuwse erfenis.’ in: Rob Meens & Carine van Rhijn (Eds.), Cultuurgeschiedenis van de middeleeuwen – Beeldvorming en perspectieven, pp. 207-225, (Zwolle: W Books)
Wikimedia Commons
Aquarius 