De archeoloog Neil Price publiceerde in 2020 een groot overzichtsboek over de Vikingtijd, Children of Ash and Elm. A History of the Vikings). In een e-mail prijst Price Taggarts boek, maar het gaat hem toch te ver om Thors associatie met de donder helemáál te schrappen. Juist omdat er zoveel onzeker is over Thor, lijkt zijn naam toch wel een duidelijke aanwijzing, vindt Price. „Er zijn zoveel theorieën over Thor. Er is ook een geleerde die in hem een god van de wind ziet in plaats van de donder. Een ander benadrukt juist weer de regen, en die lijst gaat eindeloos verder.”
Price vindt het belangrijker dat de Noorse goden in die tijd niet gezien werden als goden met één specifieke verantwoordelijkheid. „Helemaal niet zelfs. Ook andere goden konden het weer beïnvloeden. En er waren bijvoorbeeld veel oorlogsgoden, inclusief Thor. Maar ieder werd dan weer verbonden met een net iets ander aspect van agressie, vechten en succes.”
Sowieso is het onwaarschijnlijk dat de haast bureaucratische indeling van de godenwereld uit de schoolboekjes, met voor iedere god een eigen afgebakende taak, ooit ergens werkelijkheid is geweest. Over de Noorse religie zegt Neil Price: „Ik denk dat de religie van de Noorse cultuur helemaal geen religie was zoals we dat nu zien, met een gestructureerde set van geloofsovertuigingen en plichten, vastgelegd in heilige boeken. Godsdienst was toen veel meer een diep ingebed gevoel van hoe de werkelijkheid en de dingen in elkaar zaten, onlosmakelijk verbonden met alles. In de bossen leefden herten en vogels, en ook elfen, geesten en andere onzichtbare krachten die het land bevolken – allemaal onderdelen van het grote geheel.” Godsdienst was „een verknoopt web van spirituele opvattingen en praktijken, met grote regionale verschillen”.
De dondergod als cognitieve fout
Er zijn vele dondergoden in de geschiedenis. Zoals Jupiter, de oppergod in de Romeinse religie die in Latijnse teksten regelmatig met bliksem wordt geassocieerd: de donderende Jupiter Tonans, de bliksemende Jupiter Fulgur Fulmen en zelfs de regenbrengende Jupiter Pluvia[lis].
Maar net als bij Thor is de typering lang niet altijd terecht. Over de oude beschavingen in het Midden-Oosten schrijft bijvoorbeeld de Duitse assyrioloog Daniel Schwemer (Universiteit van Würzburg) dat er in de talen van Mesopotamië niet eens een woord bestaat voor ‘stormgod’ of ‘dondergod’. Schwemer schreef in 2007 en 2008 twee felle artikelen in het Journal of Ancient Near Eastern Religions tegen al te makkelijke identificatie van dondergoden. Waar anderen hele optochten van dondergoden onderscheidden, ziet Schwemer er zelf maar een handvol in het oude Midden Oosten, waaronder de Semitische Hadda, de Syro-Palestijnse Baalu (de Baal uit de bijbel) en de Hurriaanse Tessub. Voor de bijbelse god JHWH bestaan wel wat teksten met donder en bliksem, zoals psalm 18:15: „Hij schoot zijn pijlen en sloeg de vijanden uiteen, wierp zijn bliksemschichten en verdreef hen.” Maar of dat wijst op een oorsprong als dondergod of juist op overname van eigenschappen en omschrijvingen van de dondergod Baal is niet duidelijk.
In reconstructies van godenwerelden speelt ook vaak een hardnekkig vooroordeel mee dat mensen een god nódig zouden hebben om natuurlijke verschijnselen te kunnen verklaren. Zoals al in de elfde eeuw de christelijke bisschop Adam van Bremen neerbuigend over de Noren schreef: „Ze denken dat Thor heerst over de lucht en regeert over donder en bliksem” – waarschijnlijk omdat hij Thor gelijkstelt aan Jupiter.
Adam zet hiermee de heidense god weg als een cognitieve vergissing, want natuurlijke verschijnselen als bliksem worden door de sukkelige heidenen ten onrechte toegewezen aan een bovennatuurlijke god. In Adams tijd is dat argument nog onderdeel van de christelijke polemiek met heidenen, maar in de Verlichting wordt het vaak een argument om álle religies te verklaren.
Over die verklaring van religie schreef in 2001 de Franse antropoloog Pascal Boyer een invloedrijk boek, ‘Religion Explained’. In de gewone werkelijkheid buiten de studeerkamer zijn mensen helemaal niet bezig met het zoeken van algemene verklaringen van natuurlijke verschijnselen, aldus Boyer, die worden gewoon geaccepteerd zoals ze zijn. De individuéle gevallen van inslaande bliksem zijn veel belangrijker dan het algemene fenomeen. Waarom dát huis, of díé plek, is er iemand behekst? ‘Magisch denken’ was veel belangrijker dan ‘religieus denken’.
https://www.nrc.nl/nieuws/2022/08/12/thor-is-helemaal-geen-dondergod-a4138763#/krant/2022/08/13/#212
Aquarius 