Stelling: Onderstaand interview met een sportpsychologe die de taak van mentalcoach bekleedt en uitoefent binnen de professionele voetbalwereld, en dus te maken heeft met extreem hoge eisen – vanwege de commerciële belangen binnen de topsport – die aan de betrokkenen gesteld worden, vormt dit artikel een goede basis om te onderzoeken hoe iedere burger annex profsporter én dus binnen kringen van de hoogste managementsferen in het bedrijfsleven, moet leren omgaan met die omstandigheden die een generatie terug nog niet bestonden. ‘Dealen met faalangst is dus een thema dat iedereen in deze tijden aangaat, omdat daaraan niemand ontkomt; géén topsporter, géén nieuwetijdgeneratie, noch topmanagers. Vanwege de druk op de innerlijke balans. Universeel thema dus.
Dealen met faalangst (Willem Vissers, Katern V/de Volkskrant, 5 juni 2024)
Voetbal: Mentale coaching
De voetbalwereld rolde over haar heen en ze kreeg doodsbedreigingen toen ze zich uitliet over de situatie bij Ajax. Toch zet psycholoog Annemieke Griffin-Zijerveld haar werk in de sport voort. Ook tijdens het EK zal ze individuele profs begeleiden, onder wie spelers van Oranje.
Op de laatste dag van de competitie brak klinisch psycholoog Annemieke Griffin-Zijerveld (45) haar sleutelbeen, nadat Calvin Verdonk van NEC een bal uit frustratie keihard in de dug-out schoot. Daar zat zij, de psycholoog van Almere City. ‘Het was een mooie breuk.’ Lachend: ‘Nu ben ik ook een keer geblesseerd geraakt en hoor ik er echt bij.’
Ze ontvangt thuis, tussen het groen in Ukkel, bij Brussel. Ze noemt zichzelf een vrouw met een ‘vrije geest die het leven neemt zoals het komt’, en ze is rechtstreeks in haar communicatie. ‘Ik zit er niet om vrienden te zijn, maar om iemand beter te maken.’ Ze werkt met een aantal spelers op het EK, op individuele basis, als pion in het soms uitgebreide netwerk van begeleiders dat bij de ‘onderneming’ van een voetballer betrokken is.
Op het EK kijkt de wereld straks naar de fysiek en mentaal zwaar belaste voetballer, die kan lijden onder het snelle oordeel en zich probeert af te sluiten. ‘De kunst is om met druk te leren omgaan. Ik noem het gedragscontrole en emotionele controle. Het is soms moeilijk om je volledig op je taken te richten, terwijl het altijd neerkomt op hetzelfde: doe gewoon je werk. De rest is ruis.’
Ze begeleidt onder anderen Denzel Dumfries, die tijdens het WK in Qatar, na de achtste finale tegen de Verenigde Staten waarin hij uitblonk, vertelde hoe zijn sessies met Griffin hem hadden geholpen om te gaan met zijn kwetsbaarheid. ‘Het was prettig dat hij aandacht aan het vak gaf, dat hij liet zien dat je gebruik kunt maken van specialisten, of het nu een loopcoach is of een mentale begeleider. Het mooie is dat hij altijd in zichzelf geloofde, hoewel de meeste mensen dachten dat hij de top nooit zou halen. Ik zie ons nog zitten bij Sparta, een van de eerste keren dat ik hem sprak. Hij zei: ‘Ik wil heel graag in het Nederlands elftal spelen. Mensen vinden het grappig als ik dat zeg, maar ik weet dat ik dat kan.’ Toen zei ik tegen hem: ‘Als je zelf overtuigd bent, is het goed.’ Spelers moeten leren dat niet alles perfect hoeft te zijn om optimaal te presteren. Het durven spelen en doen kan iemand al heel speciaal maken.’
Anders ging het in de kwartfinales tegen Argentinië. Dumfries veroorzaakte een strafschop en gedroeg zich vervelend bij de strafschoppenserie. ‘Het nadeel van een high is dat er ook weer een low komt. Als je met bravoure speelt als jezelf, om te winnen, moet je ook accepteren dat je kunt verliezen, dat je soms uit de bocht vliegt. Zoiets kan bij een profiel passen. Een kwaliteit kan soms een valkuil zijn. Als je die valkuil probeert weg te nemen, verdwijnt ook die specifieke kwaliteit.’
Ze hoopt op een doorbraak van mentale begeleiding, ook bij de KNVB. Bij Almere City was ze vast lid van de staf, met een plaats op de bank. Geen club deed het zo. De drempel was laag. Nu zijn internationals soms op de dag van de wedstrijd met begeleiders in de weer, via Zoom. Dat bevreemdt haar. ‘Alles wat je vlak voor een wedstrijd in het brein zet, zit in je bewustzijn. Terwijl je zonder bewustzijn wilt spelen, door alleen actiegericht te zijn.’
Bij clubs ziet ze nog steeds angst om mentale begeleiding tot beleid te verheffen. ‘In het voetbal neigen ze naar wat ze al kennen, terwijl mentale begeleiding cruciaal is in een wereld vol spanning.’ De mentale coach kan bovendien helpen om ‘met een vrij lege tank een hoger rendement te halen, door het brein optimaal af te stellen, zeker met de belangrijkste wedstrijden aan het eind van het seizoen.’
Griffin had geen achtergrond in het voetbal en leerde het spel met magneetjes op het bord. Het was fijn werken in de polder, als ‘lijm tussen alle onderdelen’. ‘Normaal spreek je spelers een of twee keer in de week. Ik was onderdeel van het team, ook in de kleedkamer. Alex (trainer Pastoor, red.) wilde spelers soms op onwennige posities laten voetballen. Dan probeerde ik het brein van die speler te programmeren, zodat hij precies zijn taken wist. Het is mijn taak weerstand bij zo’n verandering weg te nemen, te neutraliseren, door te stellen dat ze een bredere kant van zichzelf kunnen laten zien. Zie het als kans in plaats van bedreiging. Je moet een coach hebben die buiten de gebaande paden durft te lopen.’
Ze heeft nog contact met spelers die allang weg zijn bij Almere. Ze bouwde een vertrouwensband op, zodat ze ook andere problemen via specialisten kon aankaarten. ‘Het mooiste is dat ze hebben ontdekt wie ze zijn, door hun kracht te leren kennen. Zeker voor creatieve spelers is dat belangrijk. Als je iets moet creëren, is de kans op mislukking groter dan bij een taakbewuste verdediger. Het gaat uiteindelijk niet om fouten, maar om de toegevoegde waarde.’
Ze spreekt over de intuïtieve speler Yoann Cathline. ‘Hij zei tegen mij: ‘Je hoeft niets voor te bereiden met mij, want ik speel met mijn hart.’ Voetbal is niet wat hij doet, het is wat hij is. Dat zeg ik dan ook tegen de trainer. Als je met hem speelt, zal hij vermoedelijk niet al zijn taken uitvoeren, maar hij is in de een op een wel een van de beste spelers.’
Het zou goed zijn als clubs een vaste psycholoog in dienst hadden. ‘Het werkt gewoon niet, als je als voetballer eens in de zoveel weken een keer dat kamertje in moet. Je moet er altijd zijn of niet. Mijn deur stond altijd open. Het grootste probleem bij de meeste voetballers is de angst om fouten te maken. Faalangst. Het te goed willen doen. Te veel verantwoordelijkheid nemen. Als je twijfelt op een groter podium, met veel publiek, neemt de angst toe. Dan ben je bang om een fatale fout te maken.’
De behandeling? ‘We gaan vaak even terug: waarin is iemand goed, waarom stelt de coach hem op? We focussen op het goede. Alleen: iedereen gaat vermijden, na een onplezierige emotie. Dat heeft met evolutie te maken. Met zelfbescherming. Bij een voetballer betekent dat: minder voorwaartse drang. Veilige ballen spelen. Achteruit. Maar door die vermijding gaat zijn toegevoegde waarde naar beneden. Dat realiseren ze zich alleen niet. Ze denken dat goed spelen foutloos spelen is. Nee: goed spelen is spelen naar wie je bent.’
Zo’n gesprek dient zich af en toe te herhalen. ‘We zijn allemaal vatbaar voor onzekerheden. Je kunt veel verdienen, maar de keerzijde is dat iedereen iets van je vindt. De kritiek is genadeloos. Mensen mogen ook iets vinden, als jij naar buiten treedt en op tv komt. Het is aan jou hoeveel waarde je daaraan hecht. Ik heb zelf een lijstje met drie of vier mensen; als zij feedback hebben, luister ik. Zoiets kunnen spelers ook doen. Het is beter je welzijn niet te laten afhangen van mensen die je niet kent.’
Zelf kreeg ze keiharde kritiek toen ze zich op de radio uitliet over de situatie bij Ajax, over de houding van trainer Maurice Steijn onder meer. Ze verdween even van de radar en zat één duel niet op de bank bij Almere. ‘Het probleem was dat ik serieuze doodsbedreigingen kreeg. Mijn man (een Amerikaanse militair, red.) heeft een diplomatieke functie. Bedreigingen moet ik melden bij zijn werk, waarna onderzoek volgt.’
Critici dachten dat ze via Hedwiges Maduro had gelekt. Zo van: Maduro, assistent bij Ajax en eerder werkzaam bij Almere, speelt informatie door. ‘Het was vervelend voor Hedwiges en totaal onjuist. Ik baseerde me op wat ik op tv zag, en wat heel vervelend was voor de spelers van Ajax.’ Ze zou niet kunnen oordelen, was de kritiek. ‘Hoezo niet? Een psycholoog is een gedragsdeskundige. Het eerste college bij psychologie is: vertrouw nooit wat mensen zeggen. Wij observeren gedrag. Dat is mijn beroep. Aan gedrag hangen wij een soort persoonlijkheidsprofiel.’
Met haar man, die als officier uit het leger mag, verhuist ze naar Spanje, waar ze haar werk voortzet. ‘We willen een centrum bouwen waarin spelers eventueel een tijdje verblijven, als ze het moeilijk hebben. Een soort stoomcursus doen. Met een slaapcoach, een voedingsspecialist. Een performance coach. Hersteltrainers. Spelers krijgen een traag brein na lange blessures. Fysiek zijn ze soms klaar, mentaal nog niet. Het duurt een tijd voordat ze weer aangepast zijn aan de snelheid van de bal, aan de mensen om zich heen. Het risico op een nieuwe blessure is groot. Het brein moet weer op gang komen.’
[ANNEMIEKE GRIFFIN-ZIJERVELD: 1978 geboren op 8 december. Achtergrond in klinische psychologie (rouwverwerking, crisisinterventie en stressmanagement). Ceo topsportagency Statumentis. Spelers- en prestatiemanager. 2022-2024 psycholoog bij Almere City, in de staf. Griffin-Zijerveld is getrouwd en heeft twee dochters.]
https://krant.volkskrant.nl/titles/volkskrant/7929/publications/2195/pages/38/articles/2052975/38/1
Aquarius 